ZIEN
wat zij zagen
“Iemand
naar de ogen zien”
Ze bekijkt ‘m, ze observeert ‘m, ze zet vloeiende
lijnen, ze kijkt nog eens, ze gebruikt kleuren, ze bekijkt z’n ogen nog eens goed
van dichtbij en ze lacht. Waarom of waarover blijft geheimzinnig. Ze lijkt het
plezierig te vinden om die man - die daar zit te poseren - te ontrafelen, door alleen
maar naar hem te kijken. Het is een momentopname waarin zij hem moet weten te
vangen. Niet alleen zijn gelaat, zijn uiterlijke verschijning, maar zijn hele
zijn. Het hart van die man, de kern van zijn persoonlijkheid, vastgelegd met nog
natte acrylverf op eenvoudig papier. Ze oogt tevreden.
Deze vrouw en kunstenares portretteert karakters
in plaats van gezichten die slechts de buitenkant of het omhulsel van een
menselijk wezen weergeven. Je ziet niet alles en toch is het belangrijkste in
haar werken zichtbaar gemaakt. De kern, het middelpunt, het hart van een man.
Net zoals ogen in ieders gezicht het middelpunt of de kern van een gezicht
zijn. Als ogen zouden ontbreken, kan je dan nog echt iemand aankijken? En waar
kijk je dan naar? De ogen zijn immers de poorten van de ziel.
Het gaat over een kunstenares die snijdt in
portretten die op het oog al af leken te zijn. Het is de hand van Kuin Heuff
(Dordrecht, 1969). Een Dordtse kunstenares en schilder van oorsprong. Ze begon
op haar twintigste met het schilderen van portretten. Haar manier van
schilderen is abstract en nauwelijks te vergelijken met de meer standaard
fotografische portretten zoals we die ook kennen. Ze gebruikt doorgaans rode en
donkere tinten en wijkt daarmee bewust af van de werkelijke kleuren die te zien
zijn bij de geportretteerde. De portretten die ze schildert hebben veel
karakter door haar manier van werken met schaduwen. Hiermee brengt ze accenten
aan in het gezicht zonder exact het gelaat van de poserende man te kopiëren.
Haar manier van portretteren plaatst de geportretteerde helemaal buiten de
tijd. De tijdsgeest waarin de persoon leeft - die wordt afgebeeld - is niet
meer te herkennen. Daarmee zijn haar portretten tijdloos. De persoonlijkheid
van een man die ze heeft weten te vangen is vereeuwigd en tijdloos geworden.
Kuin begon haar ontwikkeling als kunstenares aan
de opleiding Fashion Design op de Academy for Fine Arts in Arnhem. Ze studeerde
daar slechts een jaar en maakte in 1990 de overstap naar de Rotterdamse Willem
de Kooning Academy en begon daar de opleiding Painting. In 1995 studeerde ze
af. Ontstaan uit haar fascinatie voor mannenhoofden, schilderde Kuin in de
jaren 90 een serie mannenkoppen. In die reeks komen ook een aantal
toonaangevende mensen voorbij zoals de Nederlandse schrijver Cees Nooteboom
(Den Haag, 1933), de ontwerper Alexander van Slobbe (Schiedam, 1959) en de
Russische componist Igor Stravinsky (Rusland, 1882). De mannen lijken weinig
met elkaar gemeen te hebben. Waarom koos Kuin voor deze mannen? Uit andere
werken van Kuin blijkt dat ze graag karakteristieke koppen portretteert (zoals
Kuin het zelf omschrijft). Hierbij laat zij haar keuze voor bepaalde mannen
leiden door de zichtbare kenmerken van een gezicht. De uiterlijke vertoning van
een man.
“De
schellen vielen haar van de ogen”
In 2007 ondergaat Kuin’s portretkunst een
interessante ontwikkeling. Ze ontdekt een nieuwe manier van werken waarmee ze
nog meer gelaagdheid in haar portretten weet aan te brengen (Holland Paper
Biennial, 2010). Ze begint met papercuttings vanuit de gedachte; opbouw en
afbraak. Ze creëert een beeld, bouwt als het ware iets op, om het vervolgens
weer gedeeltelijk weg te nemen tot de kern ervan overblijft. Al snijdend
reduceert zij haar werk en op die manier ontstaat er een gelaagd beeld. Er
ontstaat een nieuwe dimensie in haar portretten doordat ze lucht en ruimte in
haar bestaande werken weet aan te brengen. Het portret van voormalig
voetbalscheidsrechter Pierluigi Collina (Bologna, 1960) is de eerste in haar
reeks van papercuttings. Vervolgens bewerkte ze vele op het oog voltooide
werken op deze manier. Oude werken, afkomstig uit haar collectie mannenkoppen.
Anno 2014 woont en werkt Kuin in Rotterdam. Een
van haar papercuttings, gemaakt in 2010 naar de Nederlandse acteur Marcel
Musters (Tilburg, 1959) hangt momenteel in ABABA. De sinds september 2013 nieuw
geopende kunstwinkel en galerie in de Witte de Withstraat in Rotterdam (The
House of ABABA). Voor de prijs van 5.100 euro kan dit werk van Kuin iemands
persoonlijke eigendom worden. Op het eerste gezicht doet dit snijwerk van Kuin
denken aan een kant kleedje of een papieren knipsel zoals je die als kind vroeger
maakte. Je nam een papieren vel, vouwde die een keer of drie dubbel en knipte
vervolgens langs alle vouwlijnen verschillende figuurtjes uit. Een verassende
sjabloon van gaten in het vel papier ontstond wanneer je het knipselwerk
openvouwde. Kuin’s werk doet ook denken aan anatomische beelden en houtsnijwerk.
Het bestaande geschilderde portret is na het uitsnijden van de details toch een
geheel gebleven. Zoals in veel van Kuin’s werken heeft zij ook hier voornamelijk
rode tinten gebruikt. De snijrichting
gaat gelijk op met de structuur van de kwaststrepen. Ze snijdt vloeiende lijnen
met puntige uiteindes. De vormen die daardoor ontstaan lijken soms op zichzelf
staande figuren, zoals letters. Van een afstand lijkt het alsof er een bepaalde
symmetrie in het werk is aangebracht. Al is dat niet het geval, want van
dichtbij kun je zien dat ieder stukje snijwerk uniek is en met de hand is
uitgevoerd. Kuin schildert haar portretten met acrylverf op 260-grams papier (Holland
Paper Biennial, 2010). Voor het papier gebruikt ze rollen van 1,5 bij 10 meter.
Het uitsnijden van de details doet Kuin met een scalpel, een mesje wat wordt
gebruikt bij operaties en dus heel scherp is.
De geportretteerde in deze papercutting van Kuin
is een man. Dit is niet verassend omdat al eerder duidelijk werd dat
mannenkoppen haar fascineren. Als kunstenares wil ze de toeschouwer in ieder
geval iets meegeven zonder al te duidelijk of scherp de details te tonen. Het
zegt ook iets over Kuin, dat zij haar eerder gemaakte werken opnieuw bewerkt
door ze met een mesje te lijf te gaan. Kennelijk zoekt Kuin voortdurend naar
manieren om nog meer gelaagdheid aan te brengen in haar portretten. Ze bewerkt
het portret totdat ze de kern van de geportretteerde te pakken heeft. Kuin’s
werk blijft ondanks het snijwerk figuratief. Het gezicht van de geportretteerde
blijft herkenbaar. Daarmee kan haar werk een esthetische functie hebben. De
toeschouwer kan de geportretteerde herkennen, zichzelf erin herkennen door
bepaalde emoties die eruit spreken of het heeft een vervreemdende functie. Dat
een toeschouwer de geportretteerde er juist niet meer in herkent, hetzij door
de manier waarop Kuin de geportretteerde heeft afgebeeld of omdat de emotie niet
begrepen wordt. De blik van de persoon in het werk kan ook confronterend zijn.
De expressie in iemands blik, in iemands ogen, kan verschillende uitwerkingen
hebben op toeschouwers. Het zijn altijd de ogen die ons alles of iets vertellen.
“Een
zeer oog kan het licht niet verdragen”
De kracht van onze ogen is onbeschrijfelijk. We
maken de hele dag door vluchtig oogcontact met mensen om ons heen. De band die
je hebt met iemand bepaald hoelang je hem of haar in de ogen kunt aankijken.
Soms zijn er zoveel herinneringen, misschien wel pijnlijke, die het moeilijk
maken om oogcontact te leggen. Dan is oogcontact maken heel confronterend,
alsof bij het aankijken alle herinneringen in een flits voorbij schieten. De
vinger op de zere plek leggen. Het tegenovergestelde is wanneer je heel veel
blijdschap en liefde met iemand deelt. Als positieve gevoelens de band die je hebt
met de ander overheersen, lijkt het soms alsof je elkaar oneindig in de ogen
kunt aankijken. De beroemde performance kunstenares Marina Abramovic (Belgrado,
1946) deed het. Drie maanden lang, zes dagen per week konden mensen - vreemden
- één voor één tegenover haar gaan zitten om uitsluitend oogcontact te maken
met dé Marina Abramovic (Danto, 2012). Een indrukwekkende en veelbesproken live
performance in het atrium van het Museum of Modern Art (MoMa) in New York. De
expositie genaamd ‘The Artist Is Present’ vond plaats in de maanden maart,
april en mei van het jaar 2010. Het MoMa toonde in die maanden een
overzichtstentoonstelling van al haar werk in de afgelopen veertig jaar.
“De
ogen zijn de vensters van de ziel”
Marina Abramovic werd geboren in 1946 in Belgrado,
Joegoslavië. In 1970 begon ze haar carrière als kunstenares en studeerde aan de
Academy of Fine Arts in Belgrado. Ze was
een pionier in het toepassen van performances als visuele kunstvorm. Ze werd
bekend om haar ongemakkelijke, shockerende en soms gewelddadige performances
waarbij zij haar lichaam als onderwerp en als een medium gebruikte om haar
boodschap naar buiten te brengen. Ze zocht altijd naar fysieke en mentale
grenzen en onderwierp zichzelf aan pijnlijke, uitputtende en levensgevaarlijke
situaties. Meerdere malen liet zij het publiek daarin participeren en liet zij
zich vrijwillig toetakelen of redden. Marina heeft zichzelf als kunstenares
compleet bloot gegeven in haar werk te midden van haar publiek en blijft
daarmee doorgaan. Met haar live performance in het MoMa deed ze dat ook maar
dan door zich mentaal helemaal open te stellen voor haar publiek. Ze gaf alle
bezoekers zolang als ze wilden de tijd om letterlijk een blik van haar op te
vangen. Het aanhoudende oogcontact maakte veel los bij de bezoekers en bij
Marina zelf. Abramovic (1946): ‘De mensen
hebben me zo geraakt. (…) Je bent kwetsbaar voor ze. Je stuurt ze niet weg na
vijf minuten. Ze mogen zoveel van je nemen als ze zelf willen. Je geeft ze de
mogelijkheid om zich te openen. En dan is het alsof er een waterval van pijn
loskomt.’
Het bekijken van Kuin’s werk is als het voeren van
een gesprek zonder woorden. Het snijwerk fascineert mij en langdurig blijf ik
ernaar kijken. Als eerste zoek ik naar de ogen want die vertellen het verhaal,
de boodschap. De ogen maken het portret. Ogen zijn als geluidloze stemmen, ze
communiceren in alle mogelijke talen. Ik zie wat Kuin zag toen ze lachte en die
man wist te vangen met acrylverf op eenvoudig papier. Z’n hart.
Door Laura Vooges
Bronnen
‘Voor ogen die nieuwsgierig zijn geworden na het
lezen van dit artikel’
Internetbronnen
-Collina. (z.d.). Collina
Biography. Geraadpleegd op 22 januari 2014, van
http://www.collina.8k.com/main2.htm
-De Bezige Bij. (2014). Biografie
– Cees Nooteboom. Geraadpleegd op 18 januari 2014, van
http://www.ceesnooteboom.com/?cat=6
-Heuff, K. (z.d.). cv. Geraadpleegd
op 18 januari 2014, van http://www.kuinheuff.nl/cv.php
-Orson+bodil. (z.d.). Alexander
van Slobbe. Geraadpleegd op 18 januari 2014, van
http://www.orson-bodil.com/alexandervanslobbe/
-SEANKELLY. (z.d.). Artists – Marina Abramovic. Geraadpleegd
op 22 januari 2014, van http://www.skny.com/artists/marina-abramovi/
-The House of ABABA. (z.d.).
About-us. Geraadpleegd
op 22 januari 2014, van http://www.ababa.nl/about-us/
-The McGraw-Hill
Companies. (1998). Igor Stravinsky
(1882-1971). Geraadpleegd op 22 januari 2014, van
http://www.mhhe.com/socscience/music/kamien/student/olc/27.htm
-TVblik. (z.d.). personen –
Marcel Musters. Geraadpleegd op 22 januari 2014, van http://tvblik.nl/dossier/marcel-musters
Tijdschriftartikel
-Holland Paper Biennial.
Anatomical exercises. Catalog Holland
Paper Biennial, 2010, 48-51.
Audiovisuele bron
-Danto, A. (Auteur) (26 juni 2012). The Artist is Present. [TV-uitzending]. Hilversum:
AVRO Close Up - HBO
Geen opmerkingen:
Een reactie posten