Het
Proces van Toneelgroep Oostpool
De
Rotterdamse Schouwburg, Schouwburgplein 25 Rotterdam
28
november 2013
Domein
– Theater
Schuldig, omdat je leeft, en
waaraan dat wil niemand je zeggen. De aanklacht knaagt als een rat aan je
geweten en wereldse verleidingen spelen een listig spel met je geest. Niet jij,
maar alles om je heen bepaald waar je staat, of valt. Uitzichtloos wanneer je
ontdekt dat niets wat jij ooit deed iets aan jouw situatie kon veranderen. De
deur valt hoe dan ook in het slot. Gevangen door de advocaat van de duivel,
stapt Josef K. verlamd vrijwillig uit het leven.
|Een
boekbewerking van Joeri Vos, regie in handen van Marcus Azzini, gebaseerd op de
in 1915 geschreven roman ‘Der Process’ van Franz Kafka.|
Toneelgroep
Theater, de voorloper van Toneelgroep Oostpool maakte in 1970 al een
succesvolle bewerking van het verhaal van Kafka, in de regie van Jan Grossman.
Ruim 40 jaar later is het acteur Stefan Rokebrand, hoofdrolspeler van Josef K.,
die de aanzet geeft bij Toneelgroep Oostpool om wederom met een bewerking van
Kafka te komen. Dit keer een stuk gespeeld door zeven mannen en één vrouw die
met elkaar meerdere personages vertolken. Het decor vouwt zich steeds om de
hoofdrolspeler heen en laat hem geen kant op. De vierde wand wordt speels
doorbroken en maakt het publiek onderdeel van het proces.
Wanneer
ik terugdenk aan de voorstelling herinner ik mij de opening- en slotscène nog
goed en zie nu pas een verbinding. Het stuk begon met een mysterieuze, nog
niets zeggende ijsbreker. Een van de personages, een onhandig – je zou kunnen
zeggen naïef - type, klimt op een hoge ladder die hij vooraan het podium heeft
neergezet. Eenmaal op die ladder haalt hij een plastic doorzichtig zakje uit
zijn broekzak en blaast er lucht in zodat het blijft hangen als een klein parachuutje.
De handeling herhaalt hij met nog drie plastic zakjes totdat hij er genoeg
heeft en ermee begint te jongleren, al wiebelend op de hoge ladder. Na drie uur
voorstelling eindigt het stuk op diezelfde ladder, op exact dezelfde plaats
vooraan op het toneel, als Josef K. zijn eindvonnis tegemoet gaat. Je zou
kunnen zeggen dat hij het hele stuk symbolisch balanceerde op die wiebelende
ladder, totdat iemand genadeloos en zonder reden de vaste grond onder zijn
voeten vandaan trapt. Wat in werkelijkheid ook gebeurde. Het was een choquerend,
maar mooi kloppend einde. Al vanaf de eerste scene wist je dat dit hem nog te
wachten stond.
Dit
is wat Het Proces nog steeds met me doet. Het is een denkstuk en staat bol van
de verwijzingen. De wetenschap dat elk detail nauwkeurig is geplaatst in de
context van het moment en een betekenis heeft, maakt dat ik cluedo-achtig zoek
naar ontdekkingen die ik nog niet heb gedaan.
Het
Proces is de verbeelding van Franz Kafka’s kijk op het leven, met de rechtbank
als metafoor. Voorafgaand, tijdens de inleiding, werd ik enorm nieuwsgierig
gemaakt door de toelichting van de regisseur Marcus Azzini over Het Proces. “Oordeel niet te snel. Niet over de
personages, niet over de man zelf, niet over de vorm, over alles niet… Een
voorstelling is een kunstwerk, dat duurt even”. Met deze opmerking in
gedachten was ik vastberaden het stuk van Kafka te ontrafelen. Ik voelde de
drang om verder te kijken dan wat ik direct zag, of wat de teksten mij in de
eerste plaats vertelden. En dat lukte. Het was geweldig knap en boeiend om naar
te kijken en het heeft me hongerig gemaakt voor meer van dit. Toneel zoals ik
dat nog niet kende.
De
gemiddelde leeftijd van de bezoeker schat ik op 40+. Bij de inleiding werd
duidelijk dat veelal liefhebbers van Kafka’s werk hierop af waren gekomen. Met
uitzondering van studenten zoals wij (die voor hun minor kunst en cultuur
management georganiseerd hierop af kwamen) en andere jongeren (die zeer
waarschijnlijk ook van een toneelopleiding waren en verdieping zochten bij deze
voorstelling). Heel toevallig speelde er die avond ook een ander stuk van
toneelgroep Oostpool in De Schouwburg namelijk Hideous (Wo)men, in de kleine
zaal. Om de beleving van de avond te vergroten en een Arnhems tintje aan de
avond toe te voegen, was er de mogelijkheid diverse Arnhemse specialiteiten aan
te schaffen, zoals Arnhems witbier, Gelderse worstjes en Arnhemse meisjes. Ook
kon iedere bezoeker gratis het magazine van Toneelgroep Oostpool meenemen. Deze
seizoensbrochure is prachtig vorm gegeven en is gevuld met uitgebreide interviews
van makers en spelers. Een goed reclamemiddel van Oostpool wat er aanlokkelijk
uitziet.
Een
minpunt van de avond was het oncomfortabele interieur. Voor een lange zit als
deze waren de zittingen van de stoelen echt niet zacht genoeg. Ook de
beenruimte was aan de krappe kant. De prijs van 10 euro voor een kaartje,
waarbij we halverwege ook nog eens door konden schuiven naar eersterangs plaatsen,
valt alles mee.
Kortom,
een bijzondere ervaring met toneel zoals ik dat nooit eerder heb gezien.
Door
Laura Vooges
Bronnen
-Toneelgroep
Oostpool. (z.d.). Voorstellingen. Geraadpleegd
op 2 december 2013, van http://www.toneelgroepoostpool.nl/voorstellingen
-Toneelgroep Oostpool. (2013).
Het Proces. Halfjaarlijks magazine en
seizoensbrochure inéén, 3, 16-21
